Ibinida ng Mindanao Natural Language Processing (MinNa LProc) Research and Development Laboratory, na pinondohan ng Department of Science and Technology-Philippine Council for Industry, Energy, and Emerging Technology Research and Development (DOST-PCIEERD) at kasalukuyang pinangangasiwaan ng University of Immaculate Concepcion (UIC), ang ilan sa mga proyektong dinebelop ng laboratoryo na naglalayong pangalagaan ang mga lokal na lengwahe sa rehiyon ng Davao at sa Mindanao.

Ayon sa project leader nito na si Prof. Kristine Adlaon, gumagamit ng Natural Language Processing upang pangalagaan at protektahan ang mga katutubong lengwahe sa Mindanao gaya ng Manobo, Mansaka, at Kagan. Aniya, nais pa umano nilang isama ang iba pang lengwahe sa Mindanao sa mga susunod na taon. 

"We are delighted that DOST-PCIEERD is making a lot of efforts in really making projects like this useful in the community," dagdag ni Professor Adlaon.

Dahil sa nagbabadyang pagtaas ng bilang ng mga lengwaheng nanganganib nang mawala, nakipagtulungan ang UIC sa iba’t ibang komunidad upang palawigin ang pangongolekta, paglikom, at pagsasalin ng mga lengwahe, maging ang pag-debelop ng mga application katulad ng Machine Translation and Dialogue Systems.

Kasabay ng mas malawak na paggamit ng smartphones at smart devices, gumamit din ang laboratoryo ng mga teknolohiya gaya ng speech recognition, machine translation, autocomplete, at virtual assistant feature. 

Ilan sa mga application na nabuo ng laboratory ay ang Madasigon, isang Binisaya na chatbot para sa customer service at troubleshooting; iWag, isang mobile web bidirectional neural machine translation system para sa Filipino at Cebuano; Pitik, isang Cebuano-Binisaya internet-based chatbot para sa patient profiling ng cardiovascular disease; at Kaag, isang mobile-based multimodal preservation application na may direktang impormasyon mula sa mga katutubong nagsasalita ng lengwahe at nilikom ng mga mananaliksik.

Binuo at dinebelop ng mga mag-aaral at alumni ng UIC ang mga nabanggit na application at masusing sinuri ng project team ng MinNaLProc.

Pinuri naman ni DOST-PCIEERD Human Resources and Institution Development Division Chief Dr. Ruby Raterta ang malaking kontribusyon ng unibersidad sap ag-suporta at pagtulong sa mga batang mananaliksik, siyentista, at inhinyero na sila ring tutulong na mapataas ang kapasidad ng insititusyon.

"I hope that you will be able to capacitate new researchers and generate more R&D projects in the region as well as collaborate with other stakeholders to boost the research and innovation ecosystem," pahayag ni Dr. Raterta. (Ni Jasmin Joyce P. Sevilla, DOST-STII at impormasyon mula sa DOST-XI)